Complexiteit en toepasbaarheid van cao’s in de zorg

Tussen werkgevers en werknemers worden vele afspraken gemaakt over de arbeidsvoorwaarden. Ook worden er – met name in de zorgbranche – vaak gezamenlijke arbeidsvoorwaarden afgesproken: de collectieve arbeidsovereenkomst (hierna: “cao”). Het komt voor dat onduidelijk is welke cao nu van toepassing is op de relatie tussen een bepaalde zorginstelling (als werkgever) en de werknemer. Dit kan van belang zijn, omdat afspraken in een cao boven de individuele arbeidsovereenkomst gaan. Dat betekent dus dat als een cao van toepassing is, er niet ten nadele van de werknemer van afspraken uit de cao kan worden afgeweken. In dit artikel gaan wij daarom in op de werkingssfeer en toepasbaarheid van cao’s.

Toepasbaarheid cao

Allereerst is belangrijk om na te gaan óf een cao van toepassing is. Dat is het geval wanneer er sprake is van de volgende situaties:

• Wanneer de zorgorganisatie de cao zelf heeft afgesloten; een zogeheten ‘ondernemings-cao’;
• Wanneer de zorgorganisatie lid is van een werkgevers- of brancheorganisatie die een cao voor haar heeft afgesloten (bv. Actiz, de Nederlandse GGZ of Zorgthuisnl);
• Wanneer de zorgorganisatie in arbeidsovereenkomsten heeft opgenomen dat een cao van toepassing is, een zogenoemd ‘incorporatiebeding’;
• Wanneer de cao algemeen verbindend verklaard (hierna: “AVV”) is.

Een AVV komt geregeld voor in zorg. In dat geval geldt de cao automatisch voor alle werkgevers en werknemers die onder het toepassingsbereik van de cao vallen voor de periode van de algemeen verbindend verklaring. De AVV heeft met name betekenis voor werkgevers die geen partij zijn bij een cao noch lid zijn van een werkgeversorganisatie die een cao is aangegaan, alsmede voor gebonden werknemers in dienst van ongebonden werkgevers. De verbindendverklaring heeft (op grond van artikel 3 Wet Avv) tot gevolg dat elk beding tussen werkgever en werknemer dat strijdig is met de verbindend verklaarde cao-bepalingen nietig is en vervangen wordt door de desbetreffende verbindend verklaarde cao-bepaling.

Onduidelijkheden die spelen bij een cao

In veel gevallen is hiermee de kous afgedaan; als de cao van toepassing is, dan dient deze te worden toegepast op de arbeidsrelatie. In de praktijk kan echter veel onduidelijkheid bestaan over cao’s, bijvoorbeeld ten aanzien van de vraag of een instelling onder een cao valt. In deze zaak speelde de vraag onder welke cao de zorginstelling viel. Volgens de rechtbank dient er in een dergelijk geval te worden gekeken naar de hoofdwerkzaamheden van de instelling. De werkzaamheden dienen bovendien ten minste en in overwegende mate gericht te zijn op de werkzaamheden zoals die in de cao staan, zo oordeelde het hof. Daarbij komt dat wanneer de doelstelling van een organisatie samenvalt met de doelstelling van een cao, het aannemelijk is dat de cao van toepassing is op de organisatie. Dit werd zo geoordeeld door de rechtbank in 2022. Een lastige afweging, nu het in de zorg geregeld voorkomt dat meerdere zorgvormen worden geboden door één zorginstelling.

Het is zaak goed na te gaan óf een cao van toepassing is en of dit, in het bevestigende geval, de juiste cao is. Het onterecht niet toepassen van een cao kan vervelende gevolgen hebben. Ook het toepassen van verkeerde cao kan vervelende gevolgen hebben. Uit de hierboven aangehaalde uitspraak blijkt namelijk dat er aan de kantonrechter kan worden verzocht om de goede cao toe te passen. Hierdoor kan de juiste cao met terugwerkende kracht tot vijf jaar eerder worden toegepast. Dat kan ertoe leiden dat er allerlei uitkeringen en vergoedingen betaald moeten worden.

Wat als er meerdere cao’s van toepassing zijn?

Zoals gezegd komt het geregeld voor dat een zorgaanbieder verschillende bedrijfsactiviteiten heeft. In dat geval kunnen meerdere cao’s van toepassing zijn. Zolang er een duidelijke scheiding is te maken tussen bijvoorbeeld de verschillende categorieën personeel hoeft dat geen probleem te zijn. De cao die voor de betreffende bedrijfsactiviteit geldt, geldt dan voor dat deel van de zorgaanbieder, bijvoorbeeld een zelfstandige afdeling, en de werknemers die daar werkzaam zijn.

Dat wordt anders wanneer er sprake is van een samenloop. Deze ontstaat wanneer er op de arbeidsovereenkomsten met werknemers meerdere cao’s tegelijk van toepassing kunnen zijn. De vraag is dan hoe moet worden bepaald welke cao in relatie tot de werknemer geldt. Hiervoor wordt ook gekeken naar de werkingssfeer van de cao (waarbij met name wordt gekeken naar het hoofdzakelijkheidscriterium). Bovendien wordt vaak in de cao bepaald dat deze slechts van toepassing is indien de werkgever zich ‘uitsluitend of in hoofdzaak’ danwel ‘als hoofd- of nevenbedrijf’ met bepaalde bedrijfsactiviteiten bezighoudt. Soms bieden cao’s zelf uitkomst door een bepaling op te nemen over eventuele voorrang van de ene cao boven de andere in het geval van samenloop.

Tot slot

Kortom, het is niet altijd duidelijk wanneer en welke cao van toepassing is. Het is als zorginstelling / werkgever belangrijk om scherp te hebben welke cao moet worden toegepast. Heeft u daarover vragen? Neem dan contact met ons op.