Een goed voornemen voor 2023 voor toezichthouders in de zorg: daadwerkelijk heroverwegen in bezwaar

Nederland is een land met een hoge regeldichtheid. Al deze regels resulteren in een behoorlijke stroom van besluiten, die met grote regelmaat genomen worden. Besluiten die van invloed zijn op de rechtpositie van personen en organisaties. In de zorg is dit niet anders.

Toezichthouders

Toezichthouders zijn belast met toezicht op de correcte naleving van deze regels. Dit kan ambtshalve, naar aanleiding van een signaal of op verzoek van een derde, zoals een handhavingsverzoek. Bij het beoordelen of wet- en regelgeving correct is nageleefd, past een bestuursorgaan de wet- en regelgeving toe. Maar waar gehakt wordt, vallen spaanders. Waar een burger, zorgorganisatie of andere partij niet altijd correct heeft gehandeld, komt het ook voor dat (een ambtenaar bij) een bestuursorgaan de plank misslaat. Hierdoor kan een burger, zorgorganisatie of andere partij ten onrechte van onjuist handelen worden beticht en daarvoor zelfs een sanctie opgelegd krijgen.

Bezwaar instellen

Nederland is een democratische rechtsstaat. Indien de burger of zorgorganisatie het niet eens is met een besluit, dan staat in veruit de meeste gevallen de mogelijkheid open om bezwaar in te dienen om zo op te komen tegen een onwelgevallig besluit. De wet schrijft voor dat een bestuursorgaan bij bezwaar het eerdere besluit volledig zal heroverwegen. Dat betekent dat het bestuursorgaan verplicht is opnieuw naar alle feiten en omstandigheden te kijken en opnieuw te toetsen of het besluit dat zij eerder heeft genomen wel juist was. Ook zijn er waarborgen dat niet dezelfde personen, die verantwoordelijk waren bij het eerdere besluit, het besluit op bewaar nemen. De slager moet niet zijn eigen vlees keuren

In de basis is dit een mooi principe. De burger krijgt een laagdrempelige mogelijkheid om duidelijk te maken dat het eerder genomen besluit niet deugt en het bestuursorgaan krijgt een mogelijkheid om een foutief besluit te herstellen. Dit alles kan buiten zware procedures via de rechter om. Dat is een groot goed.

De volledige heroverweging in bezwaar laat soms te wensen over

In de praktijk komt het evenwel geregeld voor dat de bezwaarprocedure niet wordt gebruikt om – zoals dit door de wetgever beoogd is – met een open vizier opnieuw naar de zaak te kijken. Mogelijk komt dit doordat uiteindelijk het bestuursorgaan, zij het een andere ambtenaar, zelf opnieuw oordeelt over het eerdere besluit. Het kan dan lastig zijn om terug te komen op een eerder besluit. Dit kan gevoeld worden als het afvallen van een collega en het erkennen dat een fout gemaakt is. Op zich is dat wel begrijpelijk, maar dat maakt dit niet minder onwenselijk.

Een bezwaarprocedure is een kans, geen aanval

Als een bestuursorgaan de bezwaarprocedure niet ziet als de daarvoor wel bedoelde kans om met een open vizier opnieuw naar de zaak te kijken en alsnog een goed besluit te nemen, maar als een aanval op een eerder ingenomen standpunt of een mening, dan wordt niet het doel waarvoor de heroverweging in bezwaar is bedoeld.

Heroverwegen is niet nader motiveren

Het komt geregeld voor dat een bestuursorgaan de bezwaarprocedure van een zorgorganisatie niet gebruikt om te heroverwegen in bezwaar, maar de bezwaarprocedure aangrijpt om het eerder genomen besluit beter te motiveren; dat wil zeggen: te voorzien van een zwaarder fundament. Maar dat is niet waar de bezwaarprocedure voor bedoeld is. De bezwaarprocedure is niet bedoeld om verdedigingslinies op te trekken en kost wat kost achter het primair besluit te blijven staan: de bezwaarprocedure is bedoeld om met open vizier opnieuw te kijken naar alle feiten en omstandigheden en dan opnieuw te oordelen.

De overheid is ook feilbaar en dat is goed

Het niet volledig overwegen in bezwaar tast het vertrouwen in de overheid aan. De overheid en de aldaar werkzame personen zouden zich kwetsbaar en feilbaar op moeten durven stellen. Tegen beter weten in vasthouden aan een besluit, om niet zelf tot een ander oordeel te hoeven komen maar daartoe een opdracht te krijgen van een rechter, is niet goed. Dat is niet goed voor de burger of organisatie die daardoor veel tijd en kosten kwijt is, het is ook slecht voor het vertrouwen in de overheid. Als de overheid zich wat meer feilbaar zou opstellen, zou onderkennen dat de overheid ook fouten kan maken, dat dat ook niet erg is en dat de bezwaarprocedure juist er voor bedoeld is dit soort fouten te kunnen herstellen, dan zou veel leed bespaard kunnen worden. Bovendien zou een dergelijke zelfreinigende werking van de overheid ook het vertrouwen in de overheid kunnen versterken. Zeker in de zorg.

In 2023 altijd volledig heroverwegen in bewaar?

Een burger, of dit nou een privé persoon of een zorgorganisatie is, moet erop kunnen vertrouwen dat de overheid met een open vizier naar zijn zaak kijkt. Daarbij is het van belang dat het bestuursorgaan ook daadwerkelijk met een frisse blik naar de zaak kijkt en de zaak volledig heroverweegt. Daarom deze oproep aan alle bestuursorganen in Nederland en zeker in de zorg: neem de volledige heroverweging in bezwaar serieus. Kijk niet of het besluit in stand gelaten kan worden met een betere motivering, kijk niet in hoeverre de beleidsvrijheid ruimte biedt om het besluit niet te hoeven aanpassen, maar kijk met een open blik naar wat naar objectieve maatstaven, gelet op de in bezwaar bekend geworden nadere feiten en omstandigheden, de meest redelijke en logische oplossing is, ongeacht wat er eerder is overwogen of besloten. Deze menselijke maat in het besluitvormingsproces is niet alleen wenselijk, het is ook hard noodzakelijk voor het vertrouwen in de overheid.

Een nieuw jaar is een moment voor goede voornemens. Een uitgelezen kans om in 2023 te laten zien dat een volledige heroverweging in bezwaar de regel is.

Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel door mr. K. van Berloo, advocaat bij Eldermans | Geerts advocaten.