Het nieuwe ‘Kader Goed Bestuur’: nieuwe verplichtingen voor bestuurders en toezichthouders in de zorg

Op 3 juli jl. hebben de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) en de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) het ‘Kader Goed Bestuur’ aangescherpt. Uit dit Kader volgt wat de IGJ en de NZa verwachten van bestuurders en van toezichthouders van een zorginstelling op het gebied van kwaliteit, veiligheid, toegankelijkheid en betaalbaarheid. Voor zorginstellingen is het van belang om op de hoogte te zijn van de gevolgen van deze aanscherping. De IGJ en de NZa kunnen immers bestuursrechtelijke instrumenten inzetten, indien zij menen dat het Kader onvoldoende wordt nageleefd. In dit artikel worden de wijzigingen van het kader benoemd en wordt stilgestaan bij de gevolgen daarvan voor de praktijk.

Goed bestuur

Bestuurders en leden van het toezichthoudende orgaan van een zorginstelling dienen op basis van diverse wet- en regelgeving aandacht te besteden aan de wijze waarop het bestuur is ingericht, hoe het toezicht op het bestuur is geregeld en op welke wijze cliënten inspraak kunnen uitoefenen op het beleid van de zorginstelling. Voorbeelden van deze wet- en regelgeving zijn de Wet toetreding zorginstellingen (Wtzi), die binnenkort deels opgevolgd wordt door de Wet toetreding zorgaanbieders (Wtza), de Governance Code zorg 2017 (hierna de ‘Governance Code’) en de Wet medezeggenschap cliënten in de zorg (Wmcz), die sinds 1 juli jl. aanzienlijk is gewijzigd. Kortom, bestuurders en toezichthouders dienen op de hoogte te zijn van de nodige, ook nog onlangs gewijzigde, wet- en regelgeving.

Ook de IGJ en de NZa vinden het – vanuit het perspectief van goede, betaalbare en toegankelijke zorg – van belang dat zorginstellingen zorg dragen voor goed bestuur. Daarom hebben zij in 2016 het Kader opgesteld. De aanscherping van het Kader kan nieuwe verplichtingen voor bestuurders en toezichthouders creëren.

Aanscherping intern toezicht

De aanscherping van het Kader ziet met name toe op de verwachtingen van de IGJ en de NZa over de toezichthouders van een zorginstelling. De aanscherping brengt meer verantwoordelijkheid voor de raad van toezicht c.q. raad van commissarissen en schetst duidelijke doelen. Aan de hand van 6 thema’s worden in het Kader de verantwoordelijkheid en verplichtingen van de raad van toezicht besproken.

1. Toezichtvisie

Allereerst verlang het Kader van de toezichthouders dat zij in een toezichtvisie investeren. In de toezichtvisie staan de maatschappelijke doelstelling van de zorginstelling en de positie van de patiënt centraal. Het is daarnaast van belang dat de toezichthouders aantoonbaar in dialoog zijn met belanghebbenden.

2. Beheersing risico’s

Daarnaast verlangt het Kader dat toezichthouders zich bezighouden met de beheersing van de risico’s van de zorginstelling. Toezichthouders dienen niet alleen terug te kijken, maar ook vooruit naar kansen en risico’s voor de zorginstelling. Op basis van de Governance Code is risicobeheersing voornamelijk een taak voor het bestuur. Het Kader verlangt met de aanscherping dat ook toezichthouders hier proactief op toezien en dat het onderwerp regelmatig op de agenda staat.

3. Maatschappelijk belang

Evenals de Governance Code verlangt het Kader van de toezichthouders dat zij – naast de eigen belangen van de zorginstelling – ook toezicht houden op maatschappelijke belangen. Bij maatschappelijke belangen gaat het o.a. om continuïteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg.

4. Diversiteit en vakmanschap

De samenstelling van de raad van toezicht is gebaseerd op diversiteit, kennis, competenties en vakmanschap. Dit draagt volgens het Kader bij aan legitimiteit en effectiviteit van het optreden van de raad van toezicht.

5. Belangenverstrengeling

De leden van de raad van toezicht hebben een actieve rol bij het voorkomen van belangenverstrengeling in de zorginstelling. Het Kader verlangt van de leden van de raad van toezicht dat zij dit in afstemming van het bestuur structureel op de agenda zet.

6. Transparantie eigen optreden

Minimaal eenmaal per jaar dient de raad van toezicht openbaar verantwoording af te leggen over door haar verrichte activiteiten.

Overige wijzigingen

In het Kader wijzen IGJ en de NZa er op dat momenteel het toezicht op transparantie, ordentelijkheid en controleerbaarheid van de bedrijfsvoering van een zorginstelling op basis van de Wtzi is belegd bij de IGJ. Zodra de Wtza in werking treedt (men verwacht 1 juli 2021) zal het toezicht hiervan overgaan op de NZa.

Tevens wordt in het Kader gewezen op de omstandigheid dat zorginstellingen verplicht kunnen zijn om informatie over hun wachttijden aan de NZa aan te leveren. Dit is in het kader van de monitoring van de wachttijden door de NZa van belang. Door het coronavirus is deze verplichting tijdelijk on hold gezet, maar vanaf 1 juli 2020 wordt verwacht dat deze informatie weer met de NZa wordt gedeeld.

Gevolgen praktijk

Hoewel de aanscherping van het Kader aspecten bevat die ook in de Governance Code worden besproken, brengt het Kader wel nieuwe aspecten met zich. Op basis van de Governance Code is het met name het bestuur dat verantwoordelijk is voor beheersing van risico’s. De risicoanalyses worden vervolgens wel verantwoord bij en besproken met de raad van toezicht. Met de aanscherping van het Kader krijgen toezichthouders echter een actievere rol. Een dergelijke actievere rol lijkt zich ook voor te doen bij het voorkomen van belangenverstrengeling door de toezichthouder. Tot slot vereist het Kader heel concreet dat de raad van toezicht minimaal eenmaal per jaar openbaar verantwoording dient af te leggen. Toezichthouders zullen dus moeten bekijken hoe zij op een voor belanghebbenden relevante wijze verantwoording afleggen over hun activiteiten.

Toezichthouders van zorginstellingen doen er dus goed aan om de aanscherping van het Kader te bekijken. De aanscherping van het Kader kan van toezichthouders verlangen dat zij hun processen aanpassen of aanvullen.