Zorgaanbieders besteden regelmatig (delen van) hun zorgverlening uit aan andere zorgaanbieders (onderaannemers). Deze constructie leidt in de praktijk tot diverse juridische vraagstukken. Een veelgestelde vraag is of onderaannemers gehouden zijn tot het instellen van een (eigen) cliëntenraad. Het antwoord daarop luidt: in veel gevallen wel. In dit artikel bespreken wij wanneer een onderaannemer een cliëntenraad dient in te stellen.
Zelfstandig toetsingskader
De regels omtrent het al dan niet instellen van een cliëntenraad zijn neergelegd in de Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen 2018 (“Wmcz”) en het bijbehorende Besluit Wmcz 2018.
De verplichting tot het instellen van een cliëntenraad is door de wetgever niet afhankelijk gesteld van (i) de positie van de zorgaanbieder als hoofd- of onderaannemer, (ii) het al dan niet beschikken over een Wtza-vergunning, of (iii) het al dan niet vallen onder het verbod op winstoogmerk c.q. winstuitkering zoals opgenomen in de Wet toetreding zorginstellingen (“WTZi”). Ook is met de inwerkingtreding van de Wmcz de koppeling met de WTZi-toelating losgelaten. De Wmcz voorziet in een zelfstandig toetsingskader.
Het hebben van een cliëntenraad kan onder omstandigheden een onderdeel zijn van het krijgen en behouden van de Wtza-vergunning.
Wanneer is een cliëntenraad wél verplicht?
De hoofdregel is dat een instelling verplicht is een cliëntenraad in te stellen indien in de regel meer dan tien natuurlijke personen zorg – in de zin van de Wkkgz – verlenen. Onder een ‘instelling’ wordt verstaan:
- een rechtspersoon die bedrijfsmatig zorg verleent of doet verlenen;
- een organisatorisch verband van natuurlijke personen die bedrijfsmatig zorg verleent of doet verlenen, zoals een maatschap, CV of VOF; of
- een natuurlijke persoon die bedrijfsmatig zorg doet verlenen.
Onderaannemers vallen onder het instellingsbegrip uit de Wmcz en dienen een cliëntenraad in te stellen indien zij aan de grens van meer dan tien zorgverleners voldoen. Op deze hoofdregel bestaan twee uitzonderingen:
- Allereerst is de Wmcz niet van toepassing op de categorieën instellingen die in artikel 2 van het Besluit Wmcz 2018 zijn opgenomen. Het gaat dan bijvoorbeeld GGD’s en instellingen die uitsluitend bepaalde zorg verlenen, zoals zwangerschapsecho’s en bevolkingsonderzoeken.
- Ten tweede geldt voornoemde grens van tien zorgverleners niet voor instellingen waarin cliënten niet gedurende tenminste één etmaal kunnen verblijven (ook wel ambulante instellingen genoemd). Dergelijke instellingen dienen een cliëntenraad in te stellen zodra in de regel met dan vijfentwintig natuurlijke personen zorg verlenen. Echter, als er wel sprake is van medisch specialistische zorg of persoonlijke verzorging, begeleiding of verpleging, dan geldt de hoofdregel weer en dient een cliëntenraad te worden ingesteld bij meer dan tien zorgverleners.
Voor de toepassing van de instellingsgrens (meer dan tien of vijfentwintig zorgverleners) is het aantal mensen dat bij de instelling zorg in de zin van de Wkkgz verleent doorslaggevend. De juridische basis waarop deze mensen door de instelling zijn ingeschakeld – bijvoorbeeld in loondienst of als ZZP’er – is niet van belang. Ook het aantal gewerkte uren (FTE) is niet relevant.
Samenwerking met cliëntenraad hoofdaannemer: mogelijkheden en aandachtspunten
In de situatie waarin een onderaannemer uitsluitend werkzaamheden verricht ten behoeve van één hoofdaannemer, kan het verdedigbaar zijn dat de cliëntenraad van de onderaannemer een personele unie vormt met de cliëntenraad van de hoofdaannemer. In dat geval is de cliëntengroep van de onderaannemer immers voor een groot deel hetzelfde als de cliëntengroep van de hoofdaannemer, waardoor wordt voldaan aan de wettelijke voorwaarde dat een cliëntenraad bestaat uit een representatieve afvaardiging van de cliënten. Een dergelijke personele unie komt in de praktijk regelmatig voor, bijvoorbeeld bij een medisch specialistisch bedrijf (MSB) dat functioneert als onderaannemer en nauw verweven is met het ziekenhuis waarin het opereert. In dat geval worden doorgaans wel twee medezeggenschapsregelingen gesloten: één regeling tussen het ziekenhuis en de cliëntenraad en één regeling tussen het MSB en de cliëntenraad.
Daarnaast is het mogelijk dat wordt voorzien in een medezeggenschapsregeling waarbij de cliëntenraden van de hoofd- en onderaannemer – voor zover het gaat om advies- of instemmingsplichtige besluiten die het werkgebied van beide cliëntenraden raken – gezamenlijk optreden als één cliëntenraad. De cliëntenraden komen dan samen tot één gezamenlijk advies- of instemmingsbesluit. Op deze manier wordt voorkomen dat beide cliëntenraden afzonderlijk tot tegenstrijdige standpunten komen.
Tegelijkertijd zijn er ook kanttekeningen te plaatsen bij deze constructies. Zo blijft de onderaannemer verplicht om een eigen medezeggenschapsregeling op te stellen en toegang tot een commissie van vertrouwenslieden te organiseren. Daarnaast bestaat het risico dat informatie over de onderaannemer ook terecht komt bij de cliëntenraad van de hoofdaannemer, en omgekeerd. Dit kan onwenselijk zijn.
Conclusie
Onderaannemers vallen – net als hoofdaannemers – in beginsel onder de reikwijdte van de Wmcz en zijn, mits aan de instellingsgrens wordt voldaan, verplicht een cliëntenraad in te stellen. Daarbij is het niet relevant of de onderaannemer voor één of meerdere opdrachtgevers werkt. Slechts relevant is (i) het aantal zorgverleners waarmee zorg wordt verleend en (ii) het soort zorg dat wordt verleend.
Hoewel constructies zoals een personele unie of gezamenlijk besluitvormingstraject met de cliëntenraad van de hoofdaannemer in bepaalde gevallen werkbaar en verdedigbaar zijn, blijven deze mogelijkheden gebonden aan wettelijke randvoorwaarden. De onderaannemer behoudt immers zelfstandige verplichtingen op grond van de Wmcz. Daarnaast moeten mogelijke risico’s rond informatie-uitwisseling zorgvuldig worden afgewogen.
Indien u vragen heeft over de Wmcz of onderaanneming, dan kunt u contact met ons opnemen.
