Sinds 2012 worden financiële relaties tussen zorgverleners en zorginstellingen enerzijds en farmaceutische bedrijven in medische hulpmiddelen anderzijds, vastgelegd in het Transparantieregister Zorg (TRZ), om zo het publiek inzicht te geven in deze relaties. De afgelopen jaren is het TRZ regelmatig minder positief in het nieuws geweest. Zo bleek uit een artikel van de NOS in september 2022 en evaluaties van het TRZ in de afgelopen jaren dat de betalingen van het volledige kalenderjaar 2018 ontbraken, het register vaak vastliep en gebruikers niet tevreden zijn over de website van het register. Om die reden heeft de minister veranderingen aangekondigd, waaronder een wettelijk Transparantieregister.
Hoe werkt het huidige register?
Het huidige TRZ is gebaseerd op zelfregulering, en diverse koepelorganisaties van zorgprofessionals en medische industrie zijn erbij aangesloten. Het TRZ is via deze website raadpleegbaar.
Het register is in 2012 opgezet uit zorgen dat financiële banden tussen zorgverleners, zorginstellingen of patiëntenorganisaties en bedrijven mogelijk leiden tot belangenverstrengeling. Het doel is om inzicht te bieden in financiële relaties die in contracten zijn vastgelegd, zoals dienstverlening (bijvoorbeeld het geven van een lezing in ruil voor een vergoeding), sponsoring (een project wordt dan bijvoorbeeld ondersteund door een bedrijf in ruil voor o.a. naamsvermelding) of ‘individuele gastvrijheid’ (vergoeding van kosten voor deelname aan een bijeenkomst).
Overheidsregulering in plaats van zelfregulering
Het uitgangspunt is, zo schrijft de minister, niet dat financiële relaties tussen medisch professionals en de medische industrie op zichzelf verkeerd zijn. Sterker nog, ze zijn volgens de minister juist van groot belang voor onderzoek, onderwijs en innovatie. Maar er moet – zo vindt de minister althans – wel transparantie bestaan over de financiële relaties, zodat patiënten erop kunnen vertrouwen dat medisch professionals zich niet laten lijden door financiële gunsten van de medische industrie.
Een ‘blind spot’ van het register is dat niet alle medisch professionals zijn aangesloten bij het huidige TRZ (de minister noemt als voorbeeld tandartsen) en niet alle financiële relaties moeten worden gemeld (zoals betalingen voor mensgebonden onderzoek), terwijl hier wel grote geldstromen in om gaan. Daarbij komt nog dat handhaving door de IGJ onmogelijk is als financiële relaties niet worden geregistreerd. Daarom wordt het TRZ, zo heeft de minister in april 2024 te kennen gegeven, omgevormd tot een wettelijk transparantieregister.
Wat stelt de minister precies voor?
Om dit voor elkaar te krijgen, zijn er door de minister drie lijnen opgesteld. De eerste twee lijnen betreffen het verbeteren van het huidige TRZ totdat er een nieuw wettelijk kader is, en het intensiveren van het toezicht van de IGJ.
De derde lijn is het meest vergaand en vernieuwend: het versterken van overheidsregulering. Het voornemen wat betreft de derde lijn is om drie maatregelen door te voeren om de transparantie te vergroten en ongewenste beïnvloeding zoveel mogelijk te voorkomen: het instellen van een wettelijk transparantieregister; het vergroten van de rol voor besturen van zorgaanbieders; en het verbeteren van het wettelijk kader voor sponsoring.
Hoe gaat dit wettelijk transparantieregister eruit zien?
Vier uitgangspunten transparantieregister
Het nieuwe wettelijk transparantieregister heeft vier uitgangspunten:
- Er is een ‘duidelijke norm’, namelijk dat alle zorgverleners en medische bedrijven transparant zijn over al hun financiële relaties, tenzij er een goede reden is een uitzondering te maken. De reikwijdte van het nieuwe register wordt dus ruimer, omdat in beginsel alle zorgverleners er onder zullen vallen.
- Het tweede uitgangspunt is dat het drempelbedrag voor melden gelijk blijft, namelijk € 500,-. Hierdoor worden de administratieve lasten, volgens de minister, niet verhoogd en wordt de privacy van medisch professionals niet verder aangetast.
- Het derde uitgangspunt is dat ook de huidige manier van registreren, waarbij het bedrijf registreert en de zorgprofessional controleert, in stand blijft.
- Het vierde en laatste uitgangspunt is dat de zoekfunctie verbeterd wordt, wat inhoudt dat zoeken op naam van de zorgverlener, zorgaanbieder of bedrijf mogelijk wordt, in plaats van uitsluitend op BIG of KvK-nummer.
Besturen van zorgaanbieders krijgen een grotere rol
Maar het wettelijk transparantieregister is niet de enige maatregel. Besturen van zorgaanbieders moeten een grotere rol krijgen in het aangaan van financiële relaties tussen zorgverleners en medische bedrijven, wat inhoudt dat (besturen van) zorgaanbieders goedkeuring moeten geven aan alle overeenkomst waarin financiële relaties worden aangegaan. Bij deze maatregel wordt nog nagedacht over een grens voor organisatiegrootte waaronder de regels niet van toepassing zijn.
Wettelijk kader voor sponsoring
De laatste maatregel is een beter wettelijk kader voor sponsoring. Deze term moet een duidelijke definitie krijgen en de minister denkt aan het opnemen van sponsoring als een uitzondering op het verbod op gunstbetoon of aan het definiëren van bepaalde voorwaarden waaronder financiële relaties zijn toegestaan.
Tot slot
De voorgestelde maatregelen moeten nog worden uitgewerkt in regelgeving, dus op een later moment zal duidelijk worden aan welke regels zorgverleners, zorgaanbieders en medische bedrijven precies moeten voldoen en voor welke zorgaanbieders deze nieuwe regels gaan gelden. Ook de uitzonderingen op de regels worden nog uitgekristalliseerd. Dat wordt dus vervolgd. Wel is duidelijk dat de overheid, meer in het bijzonder de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, ook nu al het toezicht op de al bestaande regelgeving zal intensiveren, bijvoorbeeld ten aanzien van het voorkomen van gunstbetoon. Uit het in 2024 gepubliceerde rapport Gunstbetoon in de medischehulpmiddelensector blijkt dat de IGJ hier in de praktijk ook actief handhavend tegen optreedt, bijvoorbeeld door middel van het opleggen van boetes.
