Nieuw Kwaliteitskader Forensische Zorg 2022-2028: aanbieders van forensische zorg, opgelet!

De wet- en regelgeving op het gebied van forensische zorg is de afgelopen jaren behoorlijk op de schop gegaan. Zo is in 2019 de Wet forensische zorg ingevoerd, waardoor onder meer de financiering van bepaalde forensische zorgaanbieders is veranderd. Zij worden niet langer gesubsidieerd; er wordt tegenwoordig zorg ingekocht, zoals ook in de care (Wet langdurige zorg) en cure (Zorgverzekeringswet) gebruikelijk is. Meer in algemene zin zijn initiatieven genomen om de aansluiting van de forensische zorg op en de doorstroming naar de reguliere geestelijke gezondheidszorg te verbeteren. Mede met het oog daarop zijn – met de invoering van het Zorgprestatiemodel per 1 januari 2022 – ook de prestaties voor geestelijke gezondheidszorg en forensische zorg gelijkgetrokken.

Ook de sector zelf zit niet stil. Er zijn en worden allerlei zorgstandaarden, richtlijnen, kwaliteitscertificeringen en programma’s ontwikkeld die ervoor moeten zorgen dat de kwaliteit van de forensische zorg (verder) verbetert. Recent is daar het Kwaliteitskader Forensische Zorg 2022-2028 bijgekomen, dat inmiddels ook door het Zorginstituut is opgenomen in het openbare register van kwaliteitsstandaarden op www.zorginzicht.nl en per 1 oktober 2022 officieel in werking is getreden.

Welke kwaliteitseisen stelt het Kwaliteitskader Forensische Zorg 2022 – 2028?

Het kwaliteitskader is bedoeld voor aanbieders van forensische zorg die door de Dienst Justitiële Inrichtingen wordt bekostigd en moet betrokkenen helderheid en richting geven bij de duiding van wat goede forensische zorg is en het continu (door)ontwikkelen van de kwaliteit van de forensische zorg verbeteren. Op verschillende punten zal nog een nadere uitwerking plaatsvinden in het veld, maar het kwaliteitskader geeft wel al een aardig doorkijkje naar de toekomst en op punten al een concrete uitwerking. Kort en goed worden in het kwaliteitskader – verdeeld over de volgende vijf thema’s – kwaliteitsaspecten genoemd waaraan zorgaanbieders in de forensische zorg (op termijn) moeten (gaan) voldoen:

• Veiligheid en persoonsgerichte zorg
• Forensisch vakmanschap
• Organisatie van zorg
• Samenwerking tussen organisaties
• Informatieverstrekking over activiteiten en resultaten

Een bespreking van de kwaliteitsaspecten blijft hier achterwege, maar duidelijk is dat het kwaliteitskader een breed scala aan onderwerpen ‘dekt’. Dit, in combinatie met het feit dat sommige kwaliteitsaspecten gedetailleerd regelen wat (op termijn) van zorgaanbieders wordt verwacht, maakt het kader tot een tamelijk omvangrijk document waar de sector de komende jaren de nodige aandacht aan zal moeten besteden.

Wanneer moet het Kwaliteitskader Forensische Zorg 2022 – 2028 geïmplementeerd zijn?

Het Kwaliteitskader Forensische Zorg 2022 – 2028 is het eerste kwaliteitskader dat voor de hele sector geldt, anders dan de al bestaande kwaliteitskaders voor de ggz of de gehandicaptenzorg, die niet voor alle aanbieders van forensische zorg gelden. Daar komt bij dat sommige van de in het kwaliteitskader genoemde ‘kwaliteitsaspecten’ nog niet gerealiseerd kunnen worden, omdat de daarvoor noodzakelijke randvoorwaarden nog niet zijn geschept. Daarom krijgen zorgaanbieders de tijd om het kwaliteitskader te implementeren.

De periode van nu tot en met eind 2023 wordt – zo begrijpen wij althans – gezien als een eerste fase waarbij zorgaanbieders actief worden ondersteund in het stapsgewijs implementeren van het kader. Een deel van de in het kader genoemde kwaliteitsaspecten is al bestaand beleid, waaraan zorgaanbieders (dus) al moeten voldoen. Een lijstje van reeds van toepassing zijnde kwaliteitsaspecten is als bijlage aan het kwaliteitskader toegevoegd. Voor andere, nieuwe kwaliteitsaspecten geldt dat zorgaanbieders een meerjarenplan (moeten) opstellen om daaraan te gaan voldoen. Het eerste meerjarenplan moet uiterlijk 31 mei 2023 gereed zijn; dat is dus al snel.

Voor sommige kwaliteitsaspecten is een implementatiedeadline opgenomen in het kwaliteitskader zelf; voor andere kwaliteitsaspecten niet. Uiterlijk eind 2028 moet in ieder geval aan alle kwaliteitsaspecten worden voldaan. In de jaren 2024 tot en met 2028 wordt het kwaliteitskader verder door ontwikkeld en moeten zorgaanbieders gaan voldoen aan de kwaliteitsaspecten. Daarbij wordt de sector nog steeds ondersteund, maar minder dan in de eerste fase. In 2028 zal een eindevaluatie plaatsvinden.

Is het volgen van het Kwaliteitskader Forensische Zorg 2022 – 2028 verplicht voor zorgaanbieders?

Het kwaliteitskader is, zoals de meeste andere kwaliteitsstatuten, opgesteld door ‘het veld’. Het is dus geen van overheidswege opgestelde wet- of regelgeving. Betekent dat dat zorgaanbieders in principe zelf kunnen bepalen of zij zich aan het kwaliteitskader houden? Nee, zeker niet. Het kwaliteitskader is  – op basis van een door het Zorginstituut met de betrokken ministeries gemaakte afspraak – door het Zorginstituut opgenomen in het register met kwaliteitsstandaarden op www.zorginzicht.nl. Uit de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg volgt dat kwaliteitsstandaarden van invloed zijn op wat wordt gezien als goede zorg. Dit werkt door in het overheidstoezicht op de aanbieders van forensische zorg en de eisen die bij de inkoop daarvan worden gesteld aan zorgaanbieders. In het kwaliteitskader is expliciet beschreven dat het kader per 1 januari 2023 zal worden gebruikt bij de inkoop van forensische zorg. Kortom, om verschillende redenen zullen zorgaanbieders zich rekenschap moeten geven van hetgeen op grond van het kwaliteitskader van ze wordt verwacht en daar vervolgens ook naar moeten handelen.

Welk budget is ter beschikking gesteld om het kwaliteitskader te realiseren?

Juist omdat zorgaanbieders niet vrij zijn om te bepalen of zij het kwaliteitskader al dan niet volgen, is het belangrijk dat er voldoende financiële middelen beschikbaar zijn/komen om de in het kader omschreven kwaliteitsaspecten (op termijn) daadwerkelijk te (gaan) realiseren. Ook daar is rekening mee gehouden. De Minister voor Rechtsbescherming heeft medio 2022 – na een daartoe strekkende budgetaanvraag – besloten het macrobudget voor forensische zorg stapsgewijs te verhogen tot structureel 19 miljoen euro in 2025, om de financiële ruimte te bieden die (naar verwachting) nodig is om de in het kwaliteitskader gestelde doelen te kunnen behalen.

Kortom

De forensische zorg ontwikkelt door. Er zijn de voorbije jaren vele initiatieven genomen op het vlak van kwaliteitsverbeteringen; het kwaliteitskader geeft de kaders voor een gestructureerde voortzetting van deze ontwikkeling in de komende jaren. Het is nu aan de veldpartijen om daar concreet handen en voeten aan te gaan geven, te beginnen met het opstellen van een meerjarenplan voor het implementeren van het kwaliteitskader.