Zorgaanbieders en zorginstellingen worden steeds vaker geconfronteerd met patiënten of cliënten die hun eigen belangen niet goed meer kunnen behartigen. Hierbij treedt vaak een vertegenwoordiger op namens de patiënt. Dat kan een familielid zijn, iemand die door de patiënt is aangewezen (een gemachtigde) of een door de kantonrechter benoemde mentor, bewindvoerder of curator. In de laatste gevallen is sprake van mentorschap, bewindvoering of curatele.
In de praktijk en uit onderzoek blijkt echter dat vertegenwoordiging kan botsen met goed zorgverlenerschap, waardoor spanningen ontstaan in de zorgrelatie met als gevolg een negatieve invloed op de zorg en behandeling van de patiënt of cliënt. Zo is lang niet altijd duidelijk wat de bevoegdheden van een vertegenwoordiger zijn en aan welke (kwaliteits)eisen een goede vertegenwoordiger moet voldoen. Daarnaast blijken vertegenwoordigers ook bij bewind, curatele en mentorschap in de praktijk in bepaalde gevallen een andere visie over hun taken en bevoegdheden te hebben dan de zorgaanbieder.
Vertegenwoordiger
Als een behandelend arts iemand wilsonbekwaam acht, is het uitgangspunt dat een vertegenwoordiger de (patiënten)rechten namens de cliënt uitoefentDat betekent dat een ander, zoals een mentor of curator, beslissingen neemt over medische behandelingen. De wet kent een ‘hiërarchie’ van vertegenwoordigers, namelijk:
1. De curator / mentor
2. De persoon die (schriftelijk) gemachtigd is
3. De echtgenoot of geregistreerd partner
4. Een ouder, kind, broer of zus
E-learning – Vertegenwoordiging van cliënten in de zorg Deze e-learning gaat over wat vertegenwoordiging van cliënten of patiënten inhoudt. |
Mentorschap en curatele
Mentorschap is bedoeld voor mensen die als gevolg van hun geestelijke of lichamelijke toestand onvoldoende in staat zijn hun persoonlijke belangen (zaken die niet over geld en goederen gaan) te vertegenwoordigen. Er zijn zowel professionele (beroeps)mentoren, vrijwillige mentoren als familiaire mentoren.
Curatele is bedoeld voor mensen die vanwege hun geestelijke of lichamelijke toestand niet in staat zijn hun belangen zelfstandig te vertegenwoordigen. De curator behartigt dus zowel vermogensrechtelijke (financiële) als niet-vermogensrechtelijke belangen van de cliënt.
Een cliënt die een curator of mentor heeft, mag zonder toestemming van de curator of mentor niet zomaar zelf zorgbeslissingen nemen, dus ook geen behandelingsovereenkomst sluiten.
In de praktijk is het voor de zorgaanbieder niet altijd duidelijk of iemand onder curatele is gesteld of een mentor heeft. Een ondercuratelestelling wordt altijd gepubliceerd in het Centraal curatele- en bewindregister (CCBR). Of iemand een mentor heeft, blijkt uitsluitend uit de beslissing van de kantonrechter. Die beslissing wordt niet gepubliceerd, maar is over het algemeen in het bezit van de cliënt (de familie) en de mentor zelf.
De bevoegdheden en kwaliteitseisen van curatoren en mentoren zijn uitvoerig geregeld in de wet. Zo dient de wettelijke vertegenwoordiger te respecteren dat het zwaartepunt van de advies – en beslissingsbevoegdheid over de zorg en begeleiding van de cliënt bij de zorginstelling ligt, en pas op de tweede plaats bij de wettelijk vertegenwoordiger. Dat blijkt in de praktijk niet altijd te gebeuren.
Een andere vorm van wettelijke vertegenwoordiging is bewindvoering. Anders dan in de praktijk vaak gedacht wordt, is een bewindvoerder alleen bevoegd een persoon te vertegenwoordigen bij financiële zaken. De bewindvoerder heeft dus in beginsel geen bevoegdheid bij zorgbeslissingen. Het is dus belangrijk als zorgverlener goed dit onderscheid tussen de vormen van wettelijke vertegenwoordiging voor ogen te houden.
Schriftelijke volmacht / machtiging
Naast de wettelijke vertegenwoordigers, zoals curators en mentoren, kan een vertegenwoordiger ook op basis van een (schriftelijke) volmacht / machtiging handelen. Het doel daarvan is dat de gemachtigde (vaak een familielid) handelingen kan verrichten in naam van de cliënt. Daarbij is soms sprake van een ‘levenstestament’. Aan de schriftelijk gemachtigden worden geen wettelijke eisen gesteld. In de praktijk blijkt dat lastig, omdat schriftelijk gevolmachtigden wel vergaande bevoegdheden hebben ten aanzien van een kwetsbare groep cliënten.
Knelpunten voor zorgaanbieders
Zorgaanbieders en zorginstellingen ondervinden steeds vaker knelpunten in situaties waarin cliënten hun eigen belangen niet goed kunnen behartigen. Zo worstelen zorgverleners met de vraag wanneer zij aan de bel moeten trekken bij het achteruit gaan van geestesvermogens van de cliënt. Ook komt het in de praktijk regelmatig voor dat er geen vertegenwoordiger beschikbaar is, omdat niemand de patiënt wil of kan vertegenwoordigen of is het de zorgverlener niet duidelijk wie welke bevoegdheden heeft.
Bij familievertegenwoordiging zijn familieleden soms juist weer te zeer betrokken bij de (emotionele) belangen van de cliënt, waardoor de familie er niet aan toe is om bepaalde behandelbeslissingen te nemen (en niet het belang van de cliënt centraal stellen) of de familie er onderling niet uitkomt. De zorginstelling zit dan soms ‘tussen twee of meer vuren’.
Ook ervaren zorgaanbieders problemen met vertegenwoordigers die niet goed functioneren, die hun taken en bevoegdheden niet goed kennen en/of niet goed uitvoeren of vinden dat de zorginstelling – en niet zijzelf – verantwoordelijk zijn voor alles dat met de cliënt te maken heeft.
Tot slot verschillen zorgaanbieder en vertegenwoordiger soms van mening over wat het beste is voor de cliënt. Wat is medisch wenselijk en wat zou de cliënt ‘zelf hebben gewild’?
Oplossingen
De ervaring leert dat veel zorgaanbieders het lastig vinden met dergelijke knelpunten en dilemma’s om te gaan. Elke cliënt is anders en elke situatie verdient een andere aanpak. Toch zijn er handvaten voor de zorgaanbieder om met vertegenwoordigingsproblematiek om te gaan.
Zo blijkt uit de wet en rechtspraak dat de zorgaanbieder bij onenigheid binnen de familie over de behandeling, mag afgaan op de persoon die naar zijn mening de belangen van de patiënt het best kan behartigen. Daarbij kan de zorgaanbieder kijken naar (eerdere) uitlatingen van de cliënt, zijn voorkeur en het contact met de cliënt.
Veelal kan de zorgaanbieder knelpunten wegnemen door met de vertegenwoordigers tijdig het gesprek aan te gaan. De zorgaanbieder kan de vertegenwoordiger daarbij wijzen op zijn (juridische) verplichtingen en aangeven waar het, wat de zorgaanbieder betreft, aan schort. Daarvoor is wel van belang dat de zorgaanbieder zelf goed weet welke juridische verplichtingen en taken de vertegenwoordiger heeft en ook wat de juridische positie van de zorgaanbieder zelf is.
Alternatief is om als zorgaanbieder bij de rechter te verzoeken om een wettelijk vertegenwoordiger, zoals een curator of mentor. Conflicten binnen de familie of onbekwame vertegenwoordigers kunnen immers leiden tot onwerkbare situaties voor zorgaanbieders en tot negatieve invloed op de zorg. Als al een wettelijk vertegenwoordiger is aangewezen en de zorgaanbieder van mening is dat deze zijn taak niet goed uitoefent, kan de zorgaanbieder de vertegenwoordiger er bovendien op wijzen dat de kantonrechter toezicht houdt op diens taakuitoefening en kan de zorgaanbieder desnoods zelf naar de kantonrechter stappen. Bovenal is van belang voor ogen te houden dat de vertegenwoordiger is aangesteld omdat de cliënt kwetsbaar is en beschermd dient te worden.
Hulp nodig?
Ervaart u in de praktijk knelpunten in de omgang met vertegenwoordigers of is juist de afwezigheid van een (goede) vertegenwoordiger problematisch? Of ervaart u andere vertegenwoordigingsproblematiek en bent u benieuwd naar uw juridische positie en bevoegdheden als zorgaanbieder of zorginstelling? Eldermans|Geerts heeft ruime ervaring in de advisering en begeleiding van zorgaanbieders op dit terrein. Wij bieden pragmatisch juridisch advies dat één-op-één toepasbaar is voor uw zorginstelling. U kunt vrijblijvend contact met ons opnemen.
Stroomschema Vertegenwoordiging
Daarnaast hebben wij een Stroomschema Vertegenwoordiging gemaakt om de zorgaanbieder te helpen bij de verschillende beslissingen die gemaakt moeten worden bij cliënten die hun eigen belangen niet langer kunnen vertegenwoordigen. Meer informatie vindt u hier.
