Wie beslist er over een kind bij een medische behandeling?

Kinderen in de gezondheidszorg. Het kan op het juridische vlak soms best wat hersenkrakers opleveren. Wie moet er nu eigenlijk beslissen voor een kind en wat als een 15-jarige zelfstandig zonder ouders contact opneemt? In dit artikel geven wij u enkele handvatten voor de praktijk.

Wat is minderjarigheid?

“Minderjarigen zijn zij die de leeftijd van achttien jaren niet hebben bereikt en evenmin met toepassing van artikel 253ha meerderjarig zijn verklaard.” Dat is althans de definitie die artikel 1:233 Burgerlijk Wetboek geeft.

Het juridische uitgangspunt is dus dat iedereen onder de 18 jaar minderjarig is en vanaf de 18^e verjaardag volwassen / meerderjarig wordt. Maar betekent dit dat alle minderjarigen niets te zeggen hebben? Nee, dat is zeker niet het geval.

Wie mag er beslissen?

In het algemeen geldt dat minderjarigen niet zelfstandig mogen beslissen. Dat is het geval omdat minderjarigen nog niet volledig ontwikkeld zijn. Daarom wordt ervan uitgegaan dat zij dienen te worden beschermd. Het gevolg van minderjarigheid is in beginsel handelingsonbekwaamheid. Dat betekent dat een kind in het algemeen niet zelf rechtshandelingen kan verrichten (zoals het aangaan van een overeenkomst).

De minderjarige wordt vertegenwoordigd door zijn ouders die het ouderlijk gezag uitoefenen of door een voogd. Het ouderlijk gezag houdt eigenlijk in wie de zeggenschap heeft over een kind. Vertegenwoordiging betekent dat er toestemming nodig is van de ouders. Als een bepaalde handeling gebruikelijk is, wordt die toestemming wel verondersteld aanwezig te zijn. Zoals bijvoorbeeld het kopen van een ijsje door een 12-jarige.

Wat betekent dit in de praktijk?

Met iedere cliënt wordt een behandelingsovereenkomst gesloten. Dat kan soms schriftelijk gebeuren, maar vaker zullen er mondeling afspraken worden gemaakt. Goed om te weten is dat ook in dat geval de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) geldt. In die wet staan de rechten en verplichtingen tussen de zorgverlener en de cliënt. Deze wet geldt ook bij minderjarigen.

In het kader van de behandelingsovereenkomst hebben minderjarigen een bijzondere positie. Er is per leeftijdscategorie bekeken wat passend is in het kader van het aangaan van een behandelingsovereenkomst en bijvoorbeeld het toestemmingsvereiste. Wij lopen deze leeftijdscategorieën voor u na.

Jonger dan 12 jaar oud

Indien een cliënt jonger is dan 12 jaar dan wordt hij/zij vertegenwoordigd door de wettelijk vertegenwoordiger (ouders met gezag of voogd). De ouders (of voogd) beslissen dus of er medische hulp ingeschakeld wordt en wat precies wordt gedaan in dat kader. Wil je als zorgverlener een bepaalde behandeling inzetten? Dan moeten de ouders toestemming geven. De verplichtingen van de zorgverlener in het kader van de WGBO moeten namelijk worden nagekomen jegens de ouders of voogd. Dat betekent niet dat de minderjarige niets te zeggen heeft. Er moet wel worden geïnformeerd en de mening van het kind kan worden meegewogen, al is die mening niet doorslaggevend. Hoeveel het kind dient te worden hangt overigens af van de specifieke leeftijd.

Tussen 12 en 16 jaar oud

Als kinderen wat ouder zijn, kunnen zij in de regel ook wat meer overzien en zelf beslissen. Daar wordt rekening mee gehouden in de WGBO. In de leeftijd tussen 12 en 16 jaar beslissen kinderen én hun vertegenwoordigers of er bepaalde verrichtingen worden ingezet in het kader van de behandeling. De verplichtingen van de zorgverlener uit de WGBO in dat kader dienen jegens het kind zelf en hun vertegenwoordigers nagekomen te worden, tenzij dit kind wilsonbekwaam is (dus niet in staat is om zelf te beslissen). De kinderen in deze leeftijd mogen alleen nog niet zelf beslissen óf er een behandeling wordt ingezet (een behandelingsovereenkomst wordt aangegaan heet dat juridisch).

Vanaf 16 jaar oud

Een minderjarige van 16 jaar of ouder is zelf bevoegd (waarbij de toestemming van de ouders niet nodig is) een behandelingsovereenkomst aan te gaan, alsmede de rechtshandelingen te verrichten die daarmee verband houden. Hoe ouder, hoe wijzer, dat is immers het uitgangspunt in het kader van de rechtspositie van minderjarigen. Een tiener van 16 kan dus zelf beslissen of hij/zij wel of geen geneeskundige behandeling wil. Dit is overigens anders als er sprake is van wilsonbekwaamheid, dan moet de wettelijk vertegenwoordiger wel toestemming geven. Maar dat is ook wel logisch, omdat de 16-jarige dat dan niet zelf kan en is niet anders bij een volwassene die wilsonbekwaam is. In dat geval kan een volwassene ook niet zelf beslissen en zal een andere persoon (curator / bewindvoerder) deze knoop moeten hakken.

En wat als ouders gescheiden zijn?

In de zorg kan het tot praktische obstakels leiden indien een kind zorg nodig heeft en de ouders gescheiden zijn. Bijvoorbeeld als zij het niet eens zijn over een behandeling. Als sprake is van gescheiden ouders, is het in de eerste plaats goed om na te gaan of de ouders gezamenlijk het ouderlijk gezag hebben en houden na de echtscheiding. Dat is meestal wel het geval, maar in sommige ernstige situaties kan het zijn dat het ouderlijk gezag van een ouder wordt beëindigd.

Bij een echtscheiding wordt meestal een ouderschapsplan opgesteld, waarin de ouders de afspraken over de verdeling van de zorg vastleggen. Vraag daar naar, aangezien daarin vaak ook de afspraken over medische zaken staan opgenomen, zoals wie beslist en hoe de informatieverstrekking over en weer geregeld is.

Los hiervan kan het in de praktijk alsnog lastig zijn om tegemoet te komen aan de wensen van gescheiden ouders. Het credo daarbij is altijd om duidelijk te communiceren en te proberen duidelijke afspraken te maken.

Kinderen van ouders die niet getrouwd zijn

Steeds vaker hebben kinderen twee ouders die niet getrouwd zijn. In die situatie kan het eerder voorkomen dat slechts één van beide ouders het ouderlijk gezag heeft, eenvoudigweg omdat de andere ouder dit ouderlijk gezag – zonder dat wellicht te beseffen – nooit heeft gehad. Indien ouders niet getrouwd zijn en er is verder niets geregeld, dan heeft in beginsel uitsluitend de moeder het ouderlijk gezag. Overigens is het in de meeste gevallen betrekkelijk eenvoudig om ook het ouderlijk gezag te krijgen en zal dit in veel gevallen wel geregeld zijn, maar het is wel iets om alert op te zijn.

Tot slot

In dit artikel staan een aantal handvatten om u op weg te hebben bij het duiden van de juridische positie van kinderen en jongeren in de zorg. Dit geeft u een duidelijke basis. Wij kunnen ons voorstellen dat er in de praktijk specifieke vraagstukken spelen waar u tegenaan loopt. Neem dan gerust contact met ons op en wij denken graag met u mee.