Zelfreflectie door zorgprofessionals: de tuchtrechter tilt er steeds zwaarder aan

“Ook heeft beklaagde zich gedurende lange tijd niet transparant en toetsbaar opgesteld en gedurende de onderzoeken van de calamiteitencommissie van het ziekenhuis en van de inspectie weinig blijk gegeven van zelfreflectie en van inlevingsvermogen in de patiënte. “

“Zij heeft, ook tijdens de behandeling ter zitting, in dit opzicht geen tekenen van zelfreflectie getoond.”

“Bij de beoordeling van de laakbaarheid van het onjuiste declaratiegedrag betrekt het college het ontbreken van enige zelfreflectie bij verweerder. Verweerder lijkt op geen enkele wijze verantwoordelijkheid te nemen voor zijn handelwijze.“

“Hij heeft daarmee blijk gegeven van onvoldoende zelfreflectie en van onvoldoende inzicht in het grensoverschrijdend karakter van zijn handelen en de gevolgen daarvan voor patiënte.”

Het vermogen om zelfreflectie toe te passen
Bovenstaande citaten zijn ontleend uit een aantal recente uitspraken van de verschillende tuchtcolleges voor de gezondheidszorg. Keer op keer blijkt het al dan niet kunnen of willen reflecteren door de zorgverlener op het eigen handelen, van belang bij de beoordeling van een klacht en vervolgens bij de zwaarte van een op te leggen maatregel. Met andere woorden: het tonen van zelfreflectie of juist een gebrek aan het tonen van zelfreflectie kan bij de gegrondverklaring van een klacht het verschil betekenen tussen een waarschuwing en een berisping.  Wat is “zelfreflectie” nu precies en waarom hechten tuchtcolleges hier zoveel waarde aan?

Definitie en vormen

Opvallend genoeg zijn er meerdere definities van het begrip ‘zelfreflectie’. De kern van de meeste definities is dat (kritisch) het eigen handelen onder de loep wordt genomen, met het doel om van dat handelen te leren. Er zijn verschillende vormen van zelfreflectie, waaronder:

• Reflecteren op persoonlijk functioneren;
• Reflecteren op beroepsmatig handelen;
• Reflecteren op persoonlijk beroepsmatig handelen in de maatschappelijke context.

Bovengenoemde vormen hangen uiteraard nauw met elkaar samen; de gemeenschappelijke deler is dat het eigen individu centraal staat. De zorgverlener houdt zichzelf een spiegel voor en denkt na over de keuzes die zijn gemaakt bij de behandeling. Kortom, het is een moment om naar het eigen handelen te kijken met zelflering en zelfontwikkeling als doel.

Zelfreflectie en de tuchtrechter

In het tuchtrecht wordt deze zelfreflectie steeds belangrijker. Dat men let op het vermogen van de zorgverlener om zelfreflectie toe te passen, vloeit ook wel voort uit de Wet BIG. Deze wet is een kwaliteitswet, die mede is opgesteld ter bescherming van patiënten(rechten). De wet kent een tweeledige doelstelling:

• Het bevorderen en bewaken van de kwaliteit van de beroepsuitoefening;
• Het beschermen van de patiënt tegen ondeskundig en onzorgvuldig handelen door beroepsbeoefenaren in de individuele gezondheidszorg.

Het doel van de Wet BIG en het daarin opgenomen tuchtrecht maken dan ook direct duidelijk waarom zelfreflectie in de gezondheidszorg zo belangrijk is en waarom een gebrek aan zelfreflectie het verschil kan maken bij de zwaarte van een eventueel op te leggen maatregel. Voor de tuchtrechter betekent kritisch naar het eigen handelen immers leren van de gemaakte keuzes, hetgeen vervolgens bijdraagt aan de bevordering/bewaking van de kwaliteit van de beroepsuitoefening.

Afwegingen

De jurisprudentie van de tuchtcolleges laat zien dat een gebrek aan (het tonen van) zelfreflectie kan leiden tot een zwaardere maatregel. Dat kan leiden tot lastige afwegingen: het tonen van zelfreflectie gaat immers lastig gepaard met een verweer dat een totale ontkenning inhoudt van eventuele gemaakte fouten. Van geval tot geval en afhankelijk van de concrete omstandigheden zal de zorgverlener de afweging moeten maken of hij van oordeel is – en het tuchtcollege dat waarschijnlijk ook zal zijn – dat hij tekortgeschoten is in zijn handelen als zorgverlener. Als dat laatste het geval is, doet de zorgverlener er goed aan te bedenken op welke wijze hij kan tonen dat hij heeft nagedacht over dat handelen en daarvan heeft geleerd.

Mocht u, onverhoopt, geconfronteerd worden met een tuchtklacht en u heeft vragen over de wijze waarop u verweer voert, dan kunt u uiteraard contact met ons opnemen.